وزیر فرهنگ: دکتر مجتهدی غرب را کاملاً می‌شناخت، اما غرب زده نبود
ویژه‌برنامه استاد فلسفه و غرب‌شناس برجسته، دکتر کریم مجتهدی با عنوان «یک عمر معلم» امروز دهم اردیبهشت به مناسبت روز معلم در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم ویژه برنامه استاد فلسفه و غرب شناس برجسته کریم مجتهدی با عنوان «یک عمر معلم» در ابتدای سخنانش گفت: از دکتر نجفی، استاد گرامی‌مان، به‌دلیل اهتمام در تکریم بزرگان علم و دانش چه در دوره حیات و چه در دوره مماتشان تشکر می‌کنم.
وی افزود: دکتر مجتهدی پس از بازنشسته شدن در دانشگاه تهران، در پژوهشگاه علوم انسانی حضور داشتند و من شاهد بودم که دکتر نجفی سعی بلیغی در تکریم، تعظیم و تجلیل از ایشان داشت که برای ما بسیار آموزنده بود.
اسماعیلی ادامه داد: بنده در دوره دکترا در سال ۱۳۸۱ خدمت مرحوم مجتهدی بودم و دو نیم‌سال را نزد ایشان درس گرفتم (دکتر مجتهدی اجازه نمی‌دادند از واژه نیم‌ترم استفاده کنیم). یک نکته جالب تأکید ایشان بر استفاده و پاسداری از زبان فارسی بود. به‌طوری‌که ما حتی برای دوره تحصیلی نمی‌توانستیم از کلمه «ترم» استفاده کنیم. این در حالی‌است که ایشان دانش وسیعی در حوزه غرب و زبان‌های لاتین داشت. بنده توفیق داشتم در روز‌های پایانی حیاتشان هم به زیارتشان رفتم و همیشه به عنوان یک شاگرد افتخار می‌کنم که در دوره‌ای این سعادت نصیبم شد که در محضر دکتر مجتهدی درس بگیرم.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: در سال ۹۲ و ۹۳ که هنوز مسئولیت اجرایی در دولت و وزارت خانه نداشتم وقت بیشتری در پژوهشگاه با دکتر نجفی و دکتر زیویار می‌گذراندم. خاطرم هست یک‌بار وقتی از جلوی در اتاق ایشان رد شدم، رفتم داخل تا با ایشان سلام و علیکی داشته باشم، از من پرسیدند چه می‌کنی و گفتم در دانشگاه تهران تدریس می‌کنم. ایشان گفت، بنشین تا برای تو یک‌سری نکات معلمی را بگویم که باید یاد بگیری. در آن جلسه که حدود ۴۰-۳۰ دقیقه در مورد اخلاق معلمی صحبت کردیم، واقعاً حرف‌های ایشان برای من راهگشا بود و دکتر مجتهدی در آن فرصت هم مقام معلمی خودش را رها نکرد. ایشان توصیه می‌کرد، یک معلم علوم سیاسی حتماً باید یک دهه در کار اجرایی کسب تجربه کند، چون معلم علوم سیاسی نمی‌تواند با ذهنیاتش مشکلات کشور را حل کند.
مرحوم مجتهدی تا آخرین لحظه کار معلمی را رها نکرد و از این جهت می‌توان به ایشان لقب معلم همیشگی را داد. ایشان در کلاس درس دقت بسیاری داشتند، علاوه بر اینکه بسیار منظم و وقت‌شناس بودند، به طوری‌که هیچ‌کس نمی‌توانست سر کلاس‌های ایشان دیر بیاید که بنده در اولین جلسه حدود ۵_۶ دقیقه تأخیر داشتم، طوری بر سرم داد کشید که در طول دوره آموزشی از اول ابتدایی تا آن زمان هیچ معلمی چنین برخوردی با من نکرده بود. پس از آن همگی ۱۰ دقیقه زودتر در کلاس حاضر می‌شدیم.
اسماعیلی با اشاره به نقش مهم مرحوم مجتهدی در آشنایی منصفانه استادان و دانشجویان ایرانی با فلسفه غرب گفت: دکتر مجتهدی غرب را کاملاً می‌شناخت، اما غرب زده نبود. به فلسفه غرب کاملاً مسلط بود، اما شیفته فلسفه غرب نبود و در آثارش هم موجود است که می‌گوید، من مدافع فلسفه غرب نیستم. در عوض شیفتگی عمیقی به دارایی‌های ایران و سنت اصیل ایرانی_اسلامی داشت و مرتب از دغدغه‌های فرهنگی‌اش سخن می‌گفت و بار‌ها تأکید می‌کرد که ما می‌توانیم از سهروردی، ملاصدرا و میرداماد آینده فرهنگی کشور را بسازیم.
اسماعیلی در بخش پایانی سخنانش یادآور شد: همیشه یاد دکتر مجتهدی عزیز در اذهان دانشجویانش زنده خواهد ماند، چون جسم مادی ایشان از میان ما رفته، به‌قولی سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز… مجتهدی عزیز ما زنده است، چون آثار عمیقش در بین دانشجویان و استادان مورد استفاده قرار می‌گیرد. سال‌های سال و قرن‌های بعد، مجتهدی همچنان زنده خواهد بود. یک معلم واقعی و چهره ماندگار که امیدوارم خداوند متعال روح این استاد عزیز ما را با اولیاء الهی، ائمه اطهار، شهدا و صالحان محشور فرمایند.
وزیر علوم: شخصیت علمی و دانشمند شدن کار ساده‌ای نیست
محمدعلی زلفی‌گل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری یکی دیگر از سخنرانان ویژه‌برنامه «یک عمر معلم» در آغاز سخنانش با تشکر از رئیس پژوهشگاه به‌خاطر برگزاری چنین برنامه نکوداشتی گفت: چنین اقداماتی راهیست برای ارتقاء خودباوری، معرفی الگو‌های موفق به جامعه، تقویت هویت‌سازی و هویت‌مداری برای جامعه اسلامی‌مان که از این جهت این اقدام مبارک را می‌ستائیم.
زلفی‌گل در ادامه با تجلیل و قدردانی از جامعه فرهیخته، فرزانه و آموزش عالی کشور که هماهنگ و هم‌صدا با جامعه دانشگاهی دنیا، فجایع غزه را محکوم کردند، تأکید کرد: وجدان بیدار دنیا را می‌ستائیم که ظلم و کشتار زنان و کودکان توسط مدعیان آزادی و حقوق بشر دنیا را محکوم کردند. امیدواریم سازمان ملل متحد هم این صدای حق‌طلبی عالمان، دانشمندان و اندیشمندان دنیا را بشنود و وارد تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری شود که خیلی زود دیر می‌شود. اگر سازمان ملل دیر تصمیم بگیرد، شرمنده نسل‌های آینده و تاریخ خواهد شد. همان‌طور که شعر سعدی (چو عضوی به درد آورد روزگار) در سردر سازمان ملل ثبت شده، برگردند به تمدن ایرانی، تمدن حق‌طلبی، حق‌گویی و حق‌جویی تا هرچه زودتر جلوی این ظلم و ستم را بگیرند.
وی افزود: خوشبختانه دنیا حق‌طلبی ایران عزیز اسلامی را باور کرد. حداقل شهروندان جامعه خودمان ارزشی که جمهوری اسلامی و تمدن ما برای عالمان و دانشمندان قائل هست را با دنیایی که ادعای آزاداندیشی، دموکراسی و حقوق بشر دارند، مقایسه می‌کنند. در جمهوری اسلامی ایران قانون اجازه ورود نیرو‌های نظامی و امنیتی به دانشگاه‌ها را نمی‌دهد که در اعتراضات ۱۴۰۱ دیدید که چند ماه طول کشتید، اما یک نیروی نظامی و امنیتی اجازه ورود به دانشگاه‌ها را نداشت و ما هم اجازه ورود ندادیم. در شرایط سخت وزیر علوم در دانشگاه صنعتی شریف حضور پیدا کرد تا خودش مسائل را حل کند. این شرایط دانشگاه‌های جمهوری اسلامی را با شرایط دانشگاه‌های مدعیان آزادی و حقوق بشر مقایسه کنید. واقعاً باید قدردان باشیم.
زلفی‌گل گفت: همان‌طور که تمدن ما برای عالمان حرمت قائل بوده، جمهوری اسلامی ایران آن حرمت را چند برابر کرده است و بایستی این حرمت را پاس بداریم. امروز هم اگر این مراسم نکوداشت یک فیلسوف و یک دانشمند برگزار شده، در همان راستای حرمت‌گذاری به علم و عالم هست. از نظر مقام معظم رهبری هم وظیفه دانشگاه‌ها، تولید علم، تربیت عالم و جهت‌دهی به علم و عالم است. به‌همین دلیل است که علما در جامعه و تمدن ما از ارزش و جایگاه ویژ‌های برخوردار هستند، فقط ما باید چنین تقدیر‌هایی را به‌موقع انجام دهیم و در زمان حیات عالمانمان، بیشتر از آنها تجلیل کنیم و داشته‌هایمان را پاس بداریم.
وی با اشاره به جمله دکتر مجتهدی در خصوص «غرب‌شناسی لازم، غرب‌گرایی ممنوع است»، تأکید کرد: این جمله بسیار عمیق است و باید در خیلی از مراکز علمی، حک و برجسته شود. معنای جمله این است که ما باید از تجربه دنیا استفاده کنیم. معنای این جمله عمیق این است که ما باید از تجربه دنیا استفاده کنیم. به قول هلندی‌ها تجربه‌ها را باید ارزان خرید. سعدی (ره) هم می‌گوید:
مرد خردمند هنر پیشه را / عمر دو بایست در این روزگار
تا به یکی تجربه آموختن / با دگری تجربه بردن به‌کار
وزیر علوم تاکید کرد: خداوند به انسان دو عمر نداده، اما شرایطی داده که مثلاً با مطالعه تاریخ و بررسی ضعف و قوت گذشتگان می‌توانیم از طریق تحقیق و پژوهش هزاران عمر داشته باشیم. جهاد تبیین هم یعنی شناساندن عالمان کشور به نسل جوان که مورد تأکید مقام معظم رهبری هم هست. نسل جوان باید بدانند که اگر تلاش کنند انسان مؤثری برای جامعه شوند، قدرشان دانسته می‌شود که در شهر تبریز هم پارک مفاخر نمونه آن است. در مجموع برگزاری چنین مراسم‌هایی در راستای جهاد خودباوری و جهاد هویت‌سازی است که از نیاز‌های اصلی امروز ما به‌شمار می‌آید تا دانشجویان و نسل امروز ما امیدوار به آینده زندگی کنند.
زلفی‌گل در ادامه با تأکید به جهاد امید و امیدباوری از اصحاب علوم انسانی حاضر در جلسه و رئیس پژوهشگاه کمک خواست تا به شخصیت علمی متوازن کشور بیشتر توجه کنند و گفت: در چند سال اخیر توازن علمی کشور ما از بین رفته است، به این معنا که تقریباً یک دوم دانش‌آموزان ما سراغ تحصیل در رشته علوم تجربی و رشته‌های معروف و پرطرفدار می‌روند به‌دلیل اینکه نگران آینده شغلی خود هستند. این در حالی است‌که استقبال از رشته ریاضی به ۱۰۰ هزار نفر نزدیک می‌شود و رشته‌های علوم پایه نادیده گرفته می‌شوند یا رشته‌های علوم انسانی تضعیف می‌شوند. یعنی شخصیت علمی کشورمان حالت متوازن خود را از دست می‌دهد، چه باید کرد؟ بنده در این فرصت از دکتر نجفی می‌خواهم که یک طرح تحقیقاتی و کار بنیادی راجع به این موضوع تهیه کنند و اعضای هیأت علمی و دانشمندان پژوهشگاه با درنظر گرفتن مطالعات تطبیقی، ملی و فراملی بگویند که ما (مدیران اجرایی) چه تصمیمی بگیریم؟ چه‌کار کنیم که شخصیت علمی دانشمندان کشورمان متوازن باشد؟ در کشور‌های پیشرفته نخبه‌ترین افراد وارد رشته‌های علوم انسانی می‌شوند این در حالی است که این موضوع دقیقاً در کشور ما برعکس است و لازم است اصحاب این رشته به ما راهکار دهند و بگویند چه کنیم. شاید لازم باشد مثل خیلی از کشور‌ها یک دیپلم بیشتر نداشته باشیم!
زلفی گل گفت: ما اگر به رشته‌های خاص توجه کنیم و نسبت به رشته‌های علوم انسانی بی‌توجه باشیم، آن شخصیت متوازن علمی کشور را نمی‌توانیم داشته باشیم. علوم انسانی است که مدیریت کلان کشور را اداره می‌کند، رشته فلسفه است که تعین‌کننده راه و رسم زندگی و جامعه برای آینده است. اجازه ندهیم رشته‌های پایه و علوم انسانی بیش از این تضعیف شوند. فکر از حکیمان و اجرا از حاکمان که شما حکیم هستید و باید راهکار بدهید.
وزیر علوم در پایان سخنانش در مورد شخصیت علمی، روند تحصیل و زندگی مرحوم مجتهدی مواردی را مطرح کرد و گفت: قدر داشته‌هایمان را بدانیم، برای شکل‌گیری یک شخصیت علمی هزینه زیادی صرف می‌شود، شخصیت علمی و دانشمند شدن کار ساده‌ای نیست، اما حفظ این دانشمندان سخت‌تر از دانمشند شدن است همان‌طور که همه می‌گویند، قهرمان شدن سخت است و قهرمان ماندن، سخت‌تر! بنابراین سرمایه‌های نمادین و علمی کشورمان را حفظ کنیم، قدر بدانیم و بر صدر بنشانیم.
در بخش دیگری از این مراسم نجفی رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی پس از عرض خیرمقدم و خوش‌آمدگویی به حضار در سخنانی گفت: ما قصد داشتیم مراسم چهلمین روز درگذشت دکتر مجتهدی را برگزار کنیم که این روز مصادف شد با ۱۳ اسفندماه و زمان انتخابات مجلس شورای اسلامی، این مراسم با تأخیر برگزار شد.
نجفی تأکید کرد: معمولاً استادان و معلمان دو وجه شخصیتی دارند؛ یکی وجه تعلیم و تدریس و دیگری وجه تحقیق و تألیف که اکثر استادان در یک وجه آن برجسته می‌شوند، اما دکتر مجتهدی در هر دو وجه آن برجسته بود، یعنی هم محقق و هم معلم خوبی بود و به همین‌خاطر اسم این مراسم را «یک عمر معلم» انتخاب کردیم.
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: مرحوم مجتهدی در زمان حیاتشان می‌گفتند، «من یک معلم ساده هستم» و روی این موضوع تأکید داشتند. ما اوایل فکر می‌کردیم معلم ساده بودن، چیزی نیست، اما حالا متوجه شدیم، معلم ساده بودن موضوع بزرگ و مهمی است. به‌هرحال دکتر مجتهدی به‌خاطر اینکه، هم محقق و هم معلم و مدرس بود، یک جریان فکری راه انداخت که ما در این مراسم فقط قصد نداریم از یک مرد سالخورده، محقق و معلم تجلیل کنیم، بلکه ما می‌خواهیم به‌واسطه اندیشه‌های ایشان یکی از بزرگترین مشکلات خودمان را حل یا لااقل مسئله‌سازی کنیم که همانا مشکل «بحران هویت» است.
نجفی با اشاره به ۳۰-۴۰ سال عمر تحقیقی مرحوم مجتهدی تصریح کرد: ایشان شدیداً به ایران و ایرانی بودن و غیرت و فرهنگ و ملیت ایرانی تعلق‌خاطر داشت که در بحث و کلام ایشان تمام این موارد ارزشمند است که ما باید به آن توجه کنیم. من نمی‌گویم دکتر مجتهدی فردی حزب‌الهی، بسیجی یا انقلابی بود، اما می‌توانست انقلاب را ببیند که جامعه دانشگاهی ما به این نوع نگاه احتیاج دارد. این نوع نگاه می‌تواند به ما یک وحدت فرهنگی بدهد. مرحوم مجتهدی معتقد بودند ما باید نگاه عمیقی به مسائل داشته باشیم که چنین نگاهی باعث می‌شود ما شرایط فعلی ایران و انقلابمان را بهتر درک کنیم؛ و این موضوع یکی از مسائل ماست که خود ایشان تأکید داشتند، ایراد ندارد «پرسش» از فرهنگ دیگری باشد، اما جواب و پاسخ باید از فرهنگ خودمان باشد که ایشان همیشه می‌گفتند، «غرب‌شناسی واجب، اما غرب‌زدگی حرام است».
همچنین در این مراسم از کتابخانه تخصصی فلسفه و غرب‌شناسی، تندیس مرحوم مجتهدی به همراه ۲۰ جلد آثار جدید انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی رونمایی شد.
مقالات علمی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ عبدالمجید مبلغی، رضا غلامی، هادی وکیلی، محمدعلی فتح‌الهی، مصطفی شهرآئینی، عبدالرحمن حسنی‌فر، طاهره کمالی‌زاده و امیر صادقی پیرامون کتب و آثار مجتهدی برای حضار ارائه شد.
