هوش مصنوعی مولد در آموزش و یادگیری

 

دیدارنیوزـ مسعود پیوسته: چهاردهمین نشست اندیشکده سیمرغ باریخ، با مدیریت و اجرای مهدی مطهرنیا، استراتژیستِ آینده اندیش و مدیر اندیشکده‌ی یادشده، با موضوع «طرح واره‌های تحول برانگیز مبتنی بر هوش مصنوعی مولد در آموزش و یادگیری» و با سخنرانی فتانه تقی یاره، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در خانه اندیشمندان علوم انسانی ورشو برگزار شد.

نشستی آینده نگرانه به فناوری‌های نوین که موجب تحول در مسیر یادگیری می‌شوند. نشستی دوساعته و پرحرارت و متعامل بین گویندگان و شنوندگان حاضر در جلسه که گاهی مجری برنامه ناگزیر می‌شد وارد بحث سخنران و پرسشگر شود و از جمعیت بخواهد که اجازه دهند پس از پایان سخنرانی، یک به یک وارد طرح پرسش‌های شان شوند.

شوق حضور مخاطبان و علاقمندان حاضر در نشست را می‌شد در فراوانی جمعیت و پرسش‌های پی در پی آنان حس کرد.
در همان ابتدا به ساکن، دیدن پرچم اندیشکده سیمرغ باریخ در پشت سر مدیر و مجری نشست، برای یکی از حاضران موجب پرسش شد که مراد از «باریخ» چیست؟

مهدی مطهرنیا، مجری آینده نگر این نشست؛ و واضع و مبتکر و نام گذارِ نام «باریخ»، برخاست و صبورانه و شوق مندانه، به تفسیر معنا و مفهوم «باریخ»، پرداخت و گفت: «تایم، زمان نیست، بلکه زمانه است. زمان، «آن» است. مثلا می‌گوییم یک آن به من فرصت بده. بگذارید اول از تاریخ بگویم تا برسیم به باریخ.

وقتی می‌گوییم تاریخ، درواقع نگاه به «ریخت شناسی گذشته‌ی زمان» است؛ و باریخ، نگاه از اکنون به آینده، به ریخت شناسی آینده‌ی زمان. رُخی از زمان که هنوز بر ما نگذشته است. ریخت شناسی گذشته‌ی زمان که به تعبیری می‌شود به آن تارُخ گفت و به ریخت شناسی آینده‌ی زمان هم، بارُخ. درواقع، به ما رُخ گذشته یا آینده را نشان می‌دهند.

در نگاه مان به باریخ، برخی به ما خرده می‌گیرند که چرا به آینده‌ای که همه اش عدم قطعیت است، تمرکز کرده‌ای که پاسخ به آن و جای بحثش فعلا اینجا نیست.» همو که از مطهرنیا در باب «باریخ» پرسش کرده بود، پس از شنیدن صحبت‌های مدیر برنامه، قانع شده گفت: پرسشم استفهامی بود، نه انکاری.»

مجری و متولی برگزاری نشست، ده پرسش مرتبط با موضوع جلسه را خطاب به استاد فتانه تقی یاره مطرح؛ و ابراز امیدواری کرد که استاد مسلم دنیای هوش مصنوعی، در طی طرح نکات شان در سخنرانی، به پرسش‌های وی نیز پاسخ دهد.
پرسش‌های ده گانه‌ی این استراتژیستِ آینده پژوه:
یک: هوش مصنوعی مولد، چه تأثیری در فرآیند یادگیری دانش آموزان دارد؟
دو: چگونه می‌توان از هوش مصنوعی مولد، برای شخصی سازی آموزش و پرورش استفاده کرد؟
سه: آیا می‌تواند نقش معلمان را در کلاس‌های درس کاهش دهد یا نه؟
چهار: بهبود‌هایی که می‌توان از آن در بازخورد‌ها سراغ گرفت بفرمایید.
پنج: در ارزشیابی‌ها چطور؟
شش: آیا هوش مصنوعی مولد می‌تواند به مهارت‌های خلاق کمک کند؟ موجب تفکرخلاق برای فرد شود؟
هفت: هوش مصنوعی مولد، چگونه می‌تواند موجب تفکر سیستمی، تفکر انتقادی و تفکر استراتژیکی فرد شود؟
هشت: آیا هوش مصنوعی مولد، موجب تقویت نابرابری‌های آموزشی می‌شود و عدالت آموزشی را می‌تواند زیر پا بگذارد؟
نه: چه تدابیری برای حفاظت از حریم خصوصی دانش آموزان باید داشت؟
ده و آخرین پرسش: آیا هوش مصنوعی مولد، می‌تواند به توسعه‌ی آموزش‌های آنلاین و آموزش‌های از راه دور کمک کند؟

فتانه تقی یاره، سرزنده و بانشاط، در همان مقدمه، کلامش را این گونه آغاز کرد: «برداشت مان این است که هوش مصنوعی مولد، می‌تواند نقش یک گیم چنجر (تغییردهنده‌ی بازی) را در خیلی از حوزه ها، از جمله در حوزه‌ی آموزش بازی کند. به این معنا که اگر من معلم به آن به عنوان یک موجود جدید نگاه نکنم و ابعادش رو نشناسیم، دچار چالش‌هایی می‌شوم که ممکن است در قالب‌های سنتی گیر کنم. حتما از این گیرکردن‌ها در قالب‌های سنتی خاطره‌هایی داریم.

از جریان تکنولوژی‌ی دوش در یکصد سال گذشته در جامعه مان بگیرید تا الان که با تکنولوژی هوش مصنوعی مواجه ایم. همان که اغلب با نوآوری‌ها مقابله و مبارزه شده به جای آنکه پذیرفته بشود و در پذیرش، تطابق شکل بگیرد. اینجا بحث پذیرش ذهنیت است. اگر ذهنیت تطبیق پذیری با این امر نوآورانه داشته باشیم، مثلا به همین هوش مصنوعی مولد، به عنوان یک گیم چنجر به آن نگاه کنیم، بدانیم که این آمده زمین بازی را عوض کند. آمده قواعد بازی را عوض کند؛ و من به عنوان یکی‌از دست اندرکاران این حوزه، بخواهم همچنان با قواعد قبلی بازی کنم، بازنده ام. پس باید یاد بگیریم این گیم چنجر، چه ویژگی‌هایی دارد و قراراست چه قواعدی را به هم بریزد. اینجا برای معنای گیم چنجر، فعلا به کمک دکتر مطهرنیا (اشاره به مدیر جلسه می‌کند) معنای «تحول برانگیز» را یافتیم. اینکه این پارادایم شیفت، چیست و این طرح واره‌ی تحول برانگیز چیست و چه معانی یی را باید در ذهن ما جا به جا کنیم؟

پرسش‌هایی که جناب دکتر مطهرنیا مطرح کرده اند، خیلی هایش در خط ریسرچ ما هست. در هر کدام از پرسش‌های ایشان، ما داریم در دو سه پایان نامه کار می‌کنیم. داریم روی آن کار می‌کنیم و این که این گیم چنجر چیست. یعنی ما هم مشاهده گرش هستیم و هم بازیگرش.»

این استاد دانشگاه تهران، پس از عبور از این مقدمه، وارد بحث هوش مصنوعی مولد؛ و ال ال ام و چت جی پی تی شد. وی برای روشن‌تر شدن موضوع، مثالی مصداقی از کاربرد چت جی پی تی زد که گستره اش انگار در متولدین دهه نود خورشیدی، بیش از سایر نسل هاست! از خواهرزاده‌ی ده ساله اش مثال زد و از این خردسال پرسید آیا در درس هایش از چت جی پی تی هم استفاده می‌کند یا نه؟ پاسخ مثبت بود. این کودک ده ساله گفت بله، مثلا برای درس انشاء. البته برای انشاء کلاس، خودم می‌نویسم، ولی برای شرکت در مسابقات منطقه‌ای انشاء، از چت جی پی تی استفاده می‌کنم و برنده هم شده ام!

تقی یاره، در ادامه‌ی بحث هوش مصنوعی مولد گفت: «حالا ببینیم این غول چراغ جادو چیست؟ این ماشین لِرنینگ چه میکند؟ یکی از اولین زیرمجموعه‌های‌ای آی (هوش مصنوعی)، همین ماشین لرنینگ است. پیشینه‌ی این عنوان ماشین لرنینگ که معروف شده، از آن بیش از پنجاه سال می‌گذرد. این ماشین یاد می‌گیرد. از الگو‌های قبلی که دارد، می‌تواند برآورد آینده را کند. مثلا از الگو‌های آب و هوایی سال‌های گذشته، می‌تواند پیش بینی هوای آینده را بکند، براساس همان یافته‌ها و الگو‌های قبلی اش.

الان حجم دیتا زیاد شده و به همین نسبت هم، قدرت و توان پردازشگری هم زیاد شده. الان این ماشین لرنینگ پنجاه ساله، در موقعیت داده‌های وسیع و قدرت پردازش وسیع است.»

تقی یاره، در نگاه از دیروز تا امروز هوش مصنوعی، از تغییر و تحول اِی آی گفت که اگر پیشتر، هوش مصنوعی همه کاره بود، حالا با گستردگی ابعادش به مرحله‌ی پدیداری «هوش مصنوعی مولد» رسیده ایم.

او از ال ال ام هم گفت. از این مدل زبانی‌ی بزرگ و از مدل نوآورانه‌ای که در جست و جوی فهم و درک زبان انسان است. برخوردار از شبکه‌های عصبی با پارامتر‌های گسترده برای پردازش پیشرفته‌ی زبان.

هم موثر در رشد یادگیری؛ و هم شفافیت در پردازش و حتی وجود انصاف در مواجهه اش با یافته‌ها و داده ها. اینکه ال ال ام، یک نهال در حال رشد است.

 تقی یاره، در دقایق پایانی نشست، مثالی از یکی از دانشگاه‌ها در سنگاپور زد. اینکه استاد، جذب دانشجو می‌کند، آموزش می‌دهد. از دانشجو امتحان می‌گیرد. به دانشجو نمره می‌دهد. بعدش می‌بینی که اصلا وجود خارجی ندارد چنین استادی!
یکی از حضار، طرح پرسش می‌کند که دانشگاه‌های ما پیر و ناکارآمد شده اند، تکلیف چیست؟

مطهرنیا در تکمیل معنای پرسش آن دانشجوی حاضر در نشست و در پاسخ گفت: «دانشگاه‌های ما، استادان ما و دانشجویان ما باید بروند خود را بروزرسانی کنند و به دنبال خلاقیت باشند.»