دیدارنیوز-محمد جعفری: مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، روز جمعه گذشته، بنا به دعوت رسمی ولادیمیر پوتین، همتای روس خود و با هدف گسترش روابط دوجانبه و نیز امضای موافقت‌نامه همکاری‌های جامع راهبردی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه به مسکو سفر کرده و این توافق را در کرملین به امضا رساند. گفتنی است که در این سفر؛ وزیران امورخارجه، اموراقتصادی و دارایی، راه و شهرسازی، نفت، جهاد کشاورزی، رئیس سازمان انرژی اتمی، رئیس کل بانک مرکزی، معاون امور بین‌الملل وزیر دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح و برخی دیگر از دولتمردان و همچنین مهدی طغیانی، عضو گروه دوستی پارلمانی ایران و روسیه، رئیس‌جمهور را همراهی می‌کردند.

در همین رابطه، رحمن قهرمان‌پور، پژوهشگر ارشد و کارشناس مسائل سیاست خارجی در گفتگویی با «دیدارنیوز»، ضمن بررسی ابعاد این سفر و اهمیت آن در شرایط کنونی منطقه و مناسبات بین تهران و مسکو، اظهار داشت: نباید فراموش کرد که در وهله نخست، انعقاد و امضای این توافق بین ایران و روسیه به دلیل منقضی شدن توافق پیشین بوده و یک توافق کاملا جدید نیست. نکته دیگر این که در این توافق، آن بند دفاعی یا اصطلاحا؛ «تضمین‌های امنیتی مثبت یا منفی» وجود ندارد.

وی افزود: تضمین‌های امنیتی مثبت در روابط بین‌الملل به این معناست که یک کشور به کشور دیگر قول می‌دهد که در صورت نیاز از او دفاع و حمایت کند. تضمین منفی نیز به این تعبیر است که در صورت لزوم از حمله دیگران به خاک کشور طرف توافق خود، جلوگیری کند. روسیه با بلاروس، چنین توافقی داشته و در دکترین هسته‌ای کرملین در سال ۲۰۲۴ که حدود یک ماه قبل به مرحله نهایی خود رسید، قید شده که حمله به خاک بلاروس به معنای حمله به خاک روسیه است.

این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل، اضافه کرد: بنابراین، این بند-بخصوص برای غربی‌ها- بسیار مهم و حیاتی بود و تهران، عزم آن را داشت که این پیام را در توافق خود و مسکو در مقابل دیگران داشته باشد که ما چنین بندی را در توافق نگنجاندیم و این به این معناست که روسیه به ایران، تضمین امنیتی مثبت، نداده است. شاید بسیاری از تحلیلگران و ناظران غربی، منتظر بودند تا ببینند، توافقی که روسیه با ایران منعقد می‌کند، شبیه به توافقی است که با بلاروس دارد یا خیر. البته! می‌دانیم؛ روس‌ها، علاقمند این هستند که کشور‌های بیشتری را به سمت خود جذب کنند. با این حال، ایران در این مورد هوشمندی به خرج داده و به نوعی، اعلام کرده که نه جزو متحدان اصلی روسیه که صرفا در جایگاه یک شریک استراتژیک با این کشور است. امری که در نهایت به معنای وابستگی تهران به مسکو نیست.

قهرمان‌پور، همچنین، اشاره‌ای نیز به موقعیت کنونی روس‌ها در مناسبات جهانی داشت و خاطرنشان کرد: واقعیت امر این است که روسیه در سیاست خارجی خود، انبوهی از توافقات را با کشور‌های مختلف به امضا رسانده، اما توان اجرایی کردن آن‌ها را نداشته است. به عنوان نمونه؛ همین توافق کریدور شمال به جنوب که به موجب آن بنا بود، خط آهن ریلی از چابهار وارد روسیه شود، نمونه برجسته‌ای از وضعیت توافقاتی است که با روسیه وجود دارد. همین توافق کریدور شمال به جنوب از بیش از ۲۰ سال پیش تا کنون، منعقد شده، اما به مرحله اجرایی نرسیده است!

روس‌ها به دنبال یارگیری برای خود هستند

وی، ادامه داد: به عبارت ساده‌تر، روسیه به رغم اینکه توافقات متعددی را با کشور‌های مختلف به امضا می‌رساند، اما در عمل و در حقیقت، توانایی اندکی برای اجرایی کردن آن‌ها دارد. بخصوص در شرایط کنونی که عمده بودجه و توان اقتصادی روسیه، صرف جنگ اوکراین می‌شود. به عنوان مثال، امسال در بودجه جاری روسیه، حدود ۴۰ درصد بودجه به جنگ اوکراین اختصاص یافته است. معنای ساده این حرف، این است که اگر با بازگشت ترامپ به کاخ سفید، توافق صلحی در اوکراین برقرار نشود، روس‌ها به سمت بودجه جنگی و شرایط جنگی حرکت خواهند کرد.

این کارشناس ارشد مسائل سیاست خارجی، اضافه کرد: هرچقدر هم که روس‌ها تلاش دارند تا ثابت کنند که جنگ اوکراین، یک عملیات ویژه نظامی بوده و تاثیری بر اقتصاد آن‌ها نداشته، اما کاهش ۲۰ درصدی ارزش روبل، کاهش میزان سرمایه‌گذاری در روسیه، فرار جوانان حائز شرایط خدمت نظامی از این کشور، آوردن ۱۰ هزار سرباز کره شمالی به روسیه، جملگی نشانگر آن است که روسیه در وضعیت سختی قرار داشته و به همین دلیل تلاش دارد تا حد امکان از کشور‌های متعدد از جمله ایران، کره شمالی، آذربایجان، بلاروس، قزاقستان و دیگر کشور‌ها برای خود یارگیری کند.

امروز کمتر محققی در سیاست بین‌الملل از وجود آینده درخشان برای روسیه سخن می‌گوید

وی، همچنین، ضمن اشاره به وضعیت روس‌ها در اوضاع کنونی بین‌المللی داشت و تصریح کرد: همین چندی پیش شاهد آن بودیم که ارمنستان به عنوان متحد استراتژیک روسیه در نهایت به این جمع‌بندی رسید که نمی‌توان با این کشور به سمت توسعه گام برداشت و حرکت خود را به سمت غرب متمایل و توافق استراتژیک با آمریکا را به امضا رساند و اکنون نیز در حال گرفتن کمک‌های توسعه‌ای و اقتصادی از غرب است.

قهرمان‌پور، تصریح کرد: در بحث‌های سیاسی، یک طرف تمایل دارد که به سمت غرب نزدیک شویم و طرف دیگر به تمایل تهران به سمت مسکو و پکن راغب است. اما در علم روابط بین‌الملل، کمتر محقق سیاست بین‌المللی را می‌بینید که از وجود آینده درخشان برای روسیه سخن بگوید. وقتی به شاخص‌های مختلف روسیه نگاه می‌کنیم، چشم‌اندازی برای روسیه به عنوان یک قدرت جهانی بزرگ نمی‌بینیم. تمام تلاش روس‌ها بر این است که از قدرت نظامی هسته‌ای خود به عنوان یک برگ برنده در تعاملات جهانی‌شان استفاده کنند.

روس‌ها و سیاست «امنیت فروشی!»

وی، افزود: روس‌‎ها مدعی تامین امنیت بوده و کالایی به نام امنیت را می‌فروشند. اما وقتی شما به کشوری به مانند ارمنستان نگاه کنید، شاهد آن خواهید بود که روس‌ها، این متحد استراتژیک خود را در ماجرای قره‌باغ تنها گذاشتند. یا مثلا در داستان اوکراین مرور داشته باشید، خواهید دید که ماجرا، درست بر عکس آنچه روسیه مدعی آن بود، پیش رفت. روس‌ها، همواره مدعی آن بودند که برای کشور‌های خارجی نزدیک به مانند اوکراین و گرجستان، یک پناهگاه امن و تامین‌کننده امنیت خواهند بود. اما شاهد بودیم که روس‌ها در ۲۰۰۸ به گرجستان حمله کرده و دو استان آن را اشغال کردند، در سال ۲۰۱۴ کریمه را به اشغال خود درآورده و نهایتا در ۲۰۲۲ به اوکراین تجاوز کردند.

این پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل، اذعان داشت: بر همین اساس، کشور‌هایی نظیر قزاقزستان، ازبکستان و حتی آذربایجان با خود حساب و کتاب می‌کنند که؛ روسیه، خودش به کشور‌هایی که بنا و ادعای تامین امنیت‌شان را داشته، حمله کرده! و بنابراین، وقتی به شاخص‌های قدرت در روسیه نگاه می‌کنیم به ندرت می‌توان گفت که این کشور، شاخص‌های یک قدرت جهانی را دارد. مسکو در حال حاضر در تقلا و تلاش برای حفظ قدرت خود در اوراسیا بوده که این مسئله نیز، امروز با چالش‌های جدی مواجه شده است.

روابط تهران و مسکو، عمدتا فراتر از کابینه‌هاست

قهرمان‌پور، همچنین در پایان با اشاره به رویکرد تهران در دو دوره دولت‌های سیزدهم و چهاردهم، نسبت به روسیه، یادآور شد: تنها نکته‌ای که می‌توان به عنوان وجه تمایز دو دولت در این خصوص از آن یاد کرد، این است که دولت پزشکیان به صورت هوشمندانه، سعی کرد تا در توافق با مسکو، وارد توافق دفاعی و امنیتی نشده و نگرانی‌‍‌ها در غرب را تشدید نکند. اما باید در نظر داشت که روابط تهران و مسکو، عمدتا فراتر از کابینه‌هاست.